La Grande Pietà ronde, Johan Maelwael (c.1370 - 1415), ca. 1400, c Musée du Louvre, Erich Lessing
*Het Rijksmuseum eert Nederlands eerst bekende schilder Johan Maelwael met een tentoonstelling van kunstschatten uit de hoogtijdagen van de 'Internationale Gotiek'. De zaal met in het midden zijn intieme Grote Ronde Pièta uit ca. 1400 – bij uitzondering uitgeleend door het Louvre – is het hoogtepunt, maar prachtig uitgelicht valt er ook elders veel te genieten: de kwaliteit van de internationale bruiklenen is uitzonderlijk. Wie de Nijmeegse kunstenaar Johan Maelwael (ca.1370 - 1415) niet kende, hoeft zich niet te schamen: er is maar een zeer klein aantal van zijn schilderijen bewaard gebleven en zijn carrière piekte – net als die van zijn begaafde neven de Gebroeders Van Limburg - niet in de Nederlanden.
Maelwael – afkomstig uit een familie van schilders - excelleerde al jong aan het hof van Gelre in schilder- en smeedwerk en werd rond 1395 door de hertogin - Catharina van Beieren - aanbevolen aan haar achternicht. Die introductie bij Isabella van Beieren – niemand minder dan de koningin van Frankrijk – markeerde het begin van Maelwaels schitterende Franse carrière. Aan het hof van de Bourgondische hertogen Filips de Stoute en Jan zonder Vrees werd Maelwael als Jean Malouel een van de best betaalde kunstenaars van West-Europa.
Claus Sluter en Claus de Werve, Drie pleurants van het praalgraf van Filips de Stoute, 1404-1411, The Cleveland Museum of Art, nalatenschap Leonard C. Hanna jr. 1958.66
Uit de bronnen treedt een veelzijdig kunstenaar naar voren: Maelwael vervaardigde grote religieuze schilderingen, kleine devotiestukken en portretten. Hij beschilderde desgevraagd wimpels, banieren en militaire uitrustingen, voorzag beelden van goud en kleur en ontwierp stoffen. Herman, Paul en Johan van Limburg - uitzonderlijke meesters in verfijnde miniaturen - konden zich door hun oom laten inspireren, ook die vaardigheid beheerste Maelwael.
Van zijn vele werken die in documenten worden vermeld, hebben volgens Rijksmuseum-conservator Pieter Roelofs alleen wat fragmenten van de oorspronkelijke beschildering van de Mozesput in het klooster Champmol bij de Bourgondische hoofdstad Dijon met zekerheid de tand des tijds doorstaan: ‘Het overgrote deel van zijn oeuvre behoort helaas tot het rijke laatmiddeleeuwse erfgoed dat in de afgelopen zes eeuwen door oorlog en beeldenstorm, fragiliteit, slijtage, insectenvraat en veronachtzaming verloren is gegaan.’
Bruikleen uit het Staatliche Museem zu Berlin is ook ‘Madonna met Kind, engelen en vlinders’, bekend als de Vlindermadonna, geschilderd rond ca. 1415. Kan nog net van de hand zijn van Maelwael, die in 1415 aan de pest zou overlijden. Dat is verre van zeker: Henri Bellechose – opvolger van Malouel aan het Bourgondische hof – wordt ook door kunsthistorici genoemd.
De afwezigheid van meer échte Maelwaels dan de Grote Ronde Pièta wordt méér dan ruimschoots goedgemaakt. Uit Lissabon (Museo Galouste Gulbenkian) kwam bijvoorbeeld het schitterend versierde getijdenboek van Margaretha van Kleef, de moeder van Catharina van Beieren, tussen ca. 1395 en 1400 gemaakt door een onbekende meester. The Cleveland Museum of Art was bereid ‘Drie pleurants van het praalgraf van Filips de Stoute’ van Claes Sluter en Claes de Werve in bruikleen te geven. Verdriet over de dood tussen 1404 en 1410: ingrijpend dichtbij.
De Johan Maelwael-expositie in het Rijksmuseum duurt tot 7 januari. Voor meer informatie: http://www.rijksmuseum.nl
Catalogus met bijdragen van Rob Drückers, Elisabeth Ravaud, Pieter Roelofs, Victor Schmidt, Frits Scholten, Dominique Thiébaut, Matthij Ubl, e.a., vormgeving Irma Boom, 35 euro.
Ook verschenen: Johan Maelwael en de Gebroeders van Limburg. Grondleggers van de Nederlandse schilderkunst, Clemens Verhoeven en André Stufkens, Uitgeverij Vantilt/Stichting Gebroeders van Limburg, 24,50 euro.
Zaaloverzicht. Foto Olivier Middendorp
