Jan Mostaert plaatste de oorspronkelijke bewoners van Amerika in 1535 naakt in een fantasie-landschap. Foto Rijksmuseum
* Het Rijksmuseum heeft uit de collectie van wijlen de Joodse kunsthandelaar Jacques Goudstikker ‘Episode uit de verovering van Amerika’ van Jan Mostaert verworven. Het dateert uit circa 1535 en is daarmee een van de vroegst bekende panelen van de verovering van het Amerikaanse continent door de Spanjaarden.
Het werk bevond zich sinds de teruggave door de Nederlandse staat in 2006 in de collectie van de Amerikaanse erven van Goudstikker. Goudstikker kwam in mei 1940 om het leven door een val in het ruim van het schip waarop hij Nederland ontvluchtte. Zijn collectie werd door Rijksmaarschalk Hermann Göring geconfisqueerd. ‘Episode uit de verovering van Amerika’ belandde na de Tweede Wereldoorlog in handen van de Nederlandse staat en werd in bruikleen gegeven aan het Frans Hals Museum. Op initiatief van Marei von Saher – schoondochter van Goudstikker – voerden de erven rondom de eeuwwisseling een lange juridische procedure om de rijke kunstcollectie van Goudstikker terug te krijgen. De Staat stond op het standpunt dat er met de weduwe na de oorlog een afdoende compensatie-regeling was getroffen.
Het aankoopbedrag is – om privacy-redenen gebruikelijk – vandaag niet bekendgemaakt. Rijksmuseum-directeur Wim Pijbes benadrukte wel dat daarvoor ‘zeer genereuze’ bijdragen zijn verstrekt door onder meer de BankGiro Loterij, de Vereniging Rembrandt en het ministerie OCW. De erven besloten het werk niet op de markt te brengen, maar in nagedachtenis aan Jacques Goudstikker mee te werken aan overdracht aan het Rijksmuseum.
‘Episode uit de verovering van Amerika’ is volgens conservator vroeg-Nederlandse kunst Matthias Ubl ‘een uniek voorbeeld van een werk waarin een historische gebeurtenis van wereldbelang is verbeeld in een panoramisch landschap. Kunst en geschiedenis komen in dit iconische werk perfect samen’. Mostaert schilderde het werk bijna veertig jaar na de ontdekking van Amerika door Columbus in 1492. De kunstenaar beeldde de inheemse bevolking naakt af, terwijl het onwaarschijnlijk is dat ze zo leefden. Vermoedelijk, aldus Ubl, heeft Mostaert zo de tegenstelling willen benadrukken tussen de gewelddadige Spanjaarden en het vreedzame, paradijselijke landschap met zijn ‘pure’ bewoners. Het exotische landschap, met hier en daar beesten en vogels, is ook op zijn fantasie gebaseerd.
De aanwinst is vanaf 4 juli te zien in de presentatie ‘Middeleeuwen & Renaissance’ van het Rijksmuseum. Het museum bezit nog vier andere werken van Jan Mostaert (c. 1474-1552/53), die geldt als één van de bekendste Noord-Nederlandse schilders van de zestiende eeuw. Voor meer informatie: www.rijksmuseum.nl.
