Hans op de Beeck, 'My bed is a raft, the room a sea and then I laughed some gloom in me', 2019, Mystiek-expositie Museum Limburg, foto © Levin den Boer
De tentoonstelling ‘Mystiek. Rituelen. Verstilling. Extase’ in het Limburgs Museum in Venlo combineert eeuwenoude religieuze kunstvoorwerpen met hedendaagse kunst. Het toont de rijke verscheidenheid in het streven van de mens om dagelijkse beslommeringen te ontstijgen en de ziel te verheffen.
Door Lucie Th.Vermij
Mystiek is ongrijpbaar en geheimzinnig en gaat gepaard met verstilling. ‘De ogen sluiten en naar binnen kijken. Of de blik naar buiten richten en je één voelen met je omgeving. Die zoektocht is de basis van mystiek. Het thema is zo oud als de mensheid. Het gaat over verlangen, eenwording en bevrediging. Pure schoonheid’, zegt samensteller van de tentoonstelling Edwin Beckers. In het dagelijkse leven is hij hoofdconservator van het Van Gogh Museum in Amsterdam, maar als Limburger is hij ook ingebed in het Limburgse kunstleven. 'Mystiek, Rituelen, Verstilling, Extase' maakte hij samen met Laura Adams, ‘cultureel ondernemer’. In 2020 organiseerden ze een zomerse kunstmanifestatie in Roermond : ‘Maand van de Mystique’, die vanwege de pandemie echter werd afgeblazen. Daarna vroeg het Limburgs Museum in Venlo de twee voor déze tentoonstelling. Uitgangspunt waren de klassieke religieuze collectiestukken van het Limburgs Museum: relieken, devotieprenten, foto’s en boeken. Daaraan hebben de curatoren de werken van toonaangevende hedendaagse Nederlandse en Belgische kunstenaars toegevoegd die ze al voor 'Maand van de Mystique' uitgezocht hadden. De beelden van religie, spiritualiteit en beeldende kunst vloeien in Venlo samen tot een rijk geschakeerd geheel.
Hans op de Beeck, still uit de video 'Staging Silence (2), 2013, foto Lucie Th. Vermij
Er zijn drie zalen, elk met een eigen thema. De eerste, 'Rituelen', is kaal en strak ingericht naar de opvattingen van de Benedictijner architect Dom Hans van der Laan, bekend van de abdij St. Benedictusberg in het Limburgse Mamelis. Op de achtergrond klinkt religieuze muziek van de middeleeuwse abdis Hildegard von Bingen. De vormgeving – in handen van tentoonstellingsontwerper Peter de Kimpe – is nadrukkelijk onderdeel van de beleving. Hier hangt deels oudere religieuze kunst van het museum zelf: gebedskoorden uit katholieke, boeddhistische, islamitische en joodse tradities, gebedenboeken, bidprentjes. Aan de muur een uitspraak van de rooms-katholieke Joods-Duitse filosofe Edith Stein: ‘Het gebed is de grootste prestatie waartoe de mens in staat is.’ Er hangt een monumentaal meesterwerk ‘Het laatste oordeel’ (1577) van Hubertus Goltzius, waarin naakte figuren in doodsangst Gods oordeel afwachten. In deze zaal bevindt zich ook een intrigerend werk van het Limburgs kunstenaarsduo Les Deux Garçons (Michel Vanderheijden van Tinteren en Roel Moonen). Dit duo werkt met opgezette dieren om het publiek aan het denken te zetten over hoe wij omgaan met onze planeet. ‘La confrontation’, bestaat uit een gekruisigde chimpansee naast twee kleine aapjes en verwijst naar Maria en Johannes onder aan het kruis met Jezus.
Hubertus Goltzius, Het Laatste Oordeel, 1577, Mystiek-expositie. Foto Limburgs Museum
Vermeldenswaard zijn ook de werken van Marcel van Hoef, die dromerige landschappen schildert, geïnspireerd op Japanse schilderijen. Zijn structuren, ritmes en patronen uit de natuur verbeelden de verwondering over de mystiek van ons bestaan.
De tweede zaal ‘Verstilling’ is totaal anders van sfeer. De eerste indruk is duister; de ruimte is schaars verlicht. Hier is het centrale en meest opvallende werk de monumentale installatie ‘My bed a raft, the room a sea, and then I laughed some gloom in me’ van de Brusselse kunstenaar Hans Op de Beeck (1969). Een slapend meisje op een bed, het boek waarmee ze zich in slaap las in haar handen, het bed drijft op een vijver vol bloeiende waterlelies, alles uitgevoerd in grijswit. Het effect is verstillend. Er wordt van deze kunstenaar ook de prachtige video ‘Staging Silence’ vertoond, waarin twee handen interieurs en landschappen opbouwen en demonteren. De bezoeker wordt meegenomen op een visuele reis naar eenzame melancholische en verlaten oorden. Het is een bijna hypnotiserende ervaring.
Na de stilte volgt in zaal drie de storm: Extase. Hier ligt de focus op de opwinding en geestdrift waarmee in veel religies het contact met het goddelijke wordt beleefd. De muren zijn knalrood geverfd en ook de werken zijn bijzonder kleurrijk. De bezoeker wordt overladen met beelden van het carnaval, het katholieke jaarlijkse feest van zotheid, spot en uitbundigheid, van het hindoeïstische Holifeest, een nieuwjaarsfeest en van cirkelend dansende derwisjen. Maar er hangen ook foto’s van Rineke Dijkstra die stierenvechters fotografeerde direct ná het gevecht. Vermeldenswaard is nog de psychedelische en hallucinerende installatie ‘Night Soil’ van de Heerlense kunstenares Melanie Bonajo, waarin personen naar nieuwe rituelen zoeken, een nieuwe relatie met de natuur en hun gender. Door middel van trance en het ontstijgen van het lichamelijke transformeren ze hun nieuwe innerlijk.
Zaaloverzicht Mystiek-expositie Limburgs Museum Venlo. Foto © Levin den Boer
Mystiek. Het streven naar het hogere, je ogen sluiten en naar binnen keren. Het is een heel andere wereld dan de maatschappelijke werkelijkheid waarin de politieke en economische agenda de boventoon voeren en het dagelijks gedoe. Daarnaast is er in het leven het onzegbare, de stilte, diepere waarden. Wat dat betreft hebben mystiek en kunst veel gemeen: beide tillen ons uit boven het platte aardse. Deze tentoonstelling biedt een combinatie van beelden die, met uitzondering van Museum Catharijneconvent in Utrecht, niet vaak in musea zijn te zien. Op de een of andere manier past dat ook beter in het oerkatholieke Limburg dan in de seculiere Randstad.
Wim Delvoye, Model voor de kapel Mudam in Luxemburg, 2006, foto Lucie Th. Vermij
De tentoonstelling ‘Mystiek. Rituelen. Verstilling. Extase’ is te zien t/m 19 maart 2023
Adres: Limburgs Museum, Keulsepoort 5, 5911 BX Venlo.
Catalogus: Mystiek. Rituelen. Verstilling. Extase. Een uitgave van het Limburgs Museum en kunstmagazine See All This, € 8,95.
Les Deux Garçons. 'La confrontation', de grote aap, dateert uit 2019. Het kleine aapje heet 'La demande' en werd gemaakt in 2022. foto Lucie Th. Vermij
