Tjibbe Hooghiemstra, doek uit tentoonstelling Wâldman, Museum Belvédère, foto: Hannah van Herk
Door Hannah van Herk
*De Friese Wouden bestaan niet zozeer uit bossen, maar uit kleinschalige landschappen met mooie bossen, houtwallen, heideveldjes, graslanden en kronkelende beken. Een idyllisch coulisselandschap. De achterkant van de idylle is volgens kunstenaar Tjibbe Hooghiemstra minder fraai: hier regeert de mentaliteit van een zeer gesloten gemeenschap, waarin agressie tegen buitenstaanders geen uitzondering is en over misstanden niet wordt gesproken. Hooghiemstra exposeert in Museum Belvédère met 'Wâldman'.
Het is een parel: Museum Belvédère, het eerste museum voor moderne en hedendaagse kunst in Friesland. Aan de rand van Heerenveen, in het lommerrijke landgoed Oranjewoud staat een strak vormgegeven langgerekte moderne black box. Een glazen deel (het café) is over een vaart heen gebouwd. De rest van het gebouw staat in het groen. Als je één van de vele wandelroutes van het landgoed volgt, loop je er zelfs dwars doorheen.
Tjibbe Hooghiemstra, doek uit tentoonstelling Wâldman, Museum Belvédère, foto: Hannah van Herk
Tjibbe Hooghiemstra woont en werkt afwisselend in Friesland en Ierland. De Friese Wouden (Fries: Fryske Wâlden of gewoonweg Wâlden) is de streek in het oosten van de provincie waar hij werd geboren en meer dan veertig jaar woonde. De ambivalente relatie die hij daarmee onderhoudt, werkte hij vanaf 2014 uit in schilderijen, foto's en tekeningen.
De natuur is er prachtig: een halfopen coulisselandschap met houtwallen. Maar de mentaliteit is volgens de kunstenaar zeer gesloten, agressie tegen buitenstaanders geen uitzondering en misstanden worden onder het tapijt geschoven.
Dit is geen subtiele conclusie die de fijnproever pas na het zien van werk zou kunnen trekken. Het is letterlijk de binnenkomer als je de tentoonstelling betreedt: een wandgroot gedicht (in het Fries en in het Nederlands) van Nyk de Vries waarin de toon wordt gezet.
“(...)
Wat er gebeurt achter die bomen?
Dat gaat jou niks aan
Jij hoeft ons niks te vertellen.
Wij doen het hier op onze eigen manier.
(...)
Wat ikzelf denk?
Waarom wil je dat weten?
Doet dat er iets toe?
Ik zal je snijden tot de darmen over je klompen glijden.
(...)”
Tjibbe Hooghiemstra, 'Walden' gemengde techniek op doek 2017, Museum Belvédère, foto website museum
Het werk dat volgt op het gedicht geeft in eerste instantie lucht: vogels en vriendelijke kleuren.
Verderop wordt het heftiger. Rauwer. Dreigender. Gelaagder. Er zijn verwijzingen naar plekken waar misdaden zijn begaan. Beelden schuiven over elkaar heen. Een brullende leeuw: de leeuw van het logo van Lonsdale, een kledingmerk dat wordt geassocieerd met racisme en rechts-radicale jeugd. Het staketsel van een huisje (een woudhut?) is op verschillende doeken te zien. In een kleine afgescheiden ruimte hangt een serie kleiner werk, met iets dat steeds hetzelfde eilandje lijkt. Wat soms op groene begroeiing lijkt, kan verderop opeens een explosie zijn geworden. Af en toe hoor je af en toe geluidsfragmenten. Gesis. Woorden. Her en der foto's van extreem onscherpe beelden met (blauw) water en zwarte schaduwen. Dit is een plek waar de natuur prachtig is, maar waar onderhuids angst heerst. Voor wat áchter de bomen zit. Voor ‘things that go bump in the night’.
Toch is er ruimte in de werken. Ze zijn niet dichtgemetseld, de verf is er meestentijds zuinig overheen geschraapt. Maar het grijpt je wél bij de keel. Dit is een aanklacht tegen een gemeenschap met een groot wantrouwen tegen alles van buiten. Waar onrecht niet wordt benoemd, ook al weet iedereen wie de daders zijn.
De Fryske Wâlden zijn daarin natuurlijk niet uniek – een ons-kent-ons mentaliteit kenmerkt alle zeer gesloten gemeenschappen. Maar juist door de locatie specifiek te maken, is de zeggingskracht zo groot. Het is prachtig. En het grijpt je bij de keel.
Dick van Arkel, Meeuwen voor Thorn 2009, takken, Museum Belvédère, foto: Hannah van Herk
In de andere vleugel is de tentoonstelling Sleat / Sloot van de Friese kunstenaar Dick van Arkel te zien, die daar eigen werk plaatst naast een selectie uit de vaste collectie van Museum Belvédère, met onder meer Egge Baarveld, Jan Mankes, Harmen Abma en Tames Oud. Soms vult dit elkaar fraai aan, en af en toe lijkt er eerder sprake van concurrentie. Welk werk wint, mag de kijker zelf beslissen. Prachtig is in 'Meeuwen voor Thom' (2009) waarin met enkele twijgen, een driehoekje en drie uitgezaagde V-vormige vogelsilhouetten een compleet duinlandschap wordt neergezet.
Tjibbe Hooghiemstra, “Wâldman” - 6 oktober t/m 27 januari 2019
http://www.tjibbehooghiemstra.com
Dick van Arkel, “Sleat / Sloot” - 6 oktober t/m 9 december 2018
Museum Belvédère
Oranje Nassaulaan 12
8448 MT Heerenveen-Oranjewoud
https://www.museumbelvedere.nl
Museum Belvédère, Heerenveen, foto: Hannah van Herk
