Schoonheid uit zand van de Zwarte Farao’s: Nubië in Drents Museum Assen

Ingelegde ogen afkomstig uit grafkist, 593-568 v. Chr Harvard University-Boston, Museum of Fine Arts Expedition, Photographs C Museum of Fine Arts, Boston

Door Hannah van Herk

*De archeologische tentoonstelling 'Nubië - Land van de Zwarte Farao’s' past in de traditie van het Drents Museum om unieke internationale archeologische collecties naar Assen te halen. In een zaal die is ingericht als Nubisch piramide-landschap, stralen ze je toe: ruim 300 schitterende objecten uit de Nubische collectie van het Museum of Fine Arts, Boston. Zo sta je in Assen opeens oog in oog met schoonheid van 2600 jaar oud. Bonus is de diapresentatie met unieke foto's door Egyptische fotografen tijdens de opgravingen in het eerste kwart van de 20e eeuw.

'Nubië' is de verzamelnaam voor de antieke culturen tussen Aswan (in het zuiden van het huidige Egypte) en Khartoem, de huidige hoofdstad van Soedan. Doorgaans wordt Egypte gezien als de enige echte oude beschaving in Noordoost-Afrika. Nubië is in die visie een buitengebied in Zuid-Egypte, een wormvormig aanhangsel, bevolkt door vaak opstandige bevolkingsgroepen. Het Drents Museum koos voor een ander perspectief: hierin strekten zich langs de Nijl twee vitale culturele beschavingen: de Egyptische en de Nubische. Koninkrijken waartussen veel uitwisseling was, zowel door handel als door rooftochten, waarvan de grenzen regelmatig verschoven – afhankelijk van wie er op dat moment sterker was. Cultureel gezien lijkt de Egyptische cultuur dominant. Eén van de weinige keren in de geschiedenis dat al het land van Khartoem tot aan de Middellandse Zee door één heerser werd geregeerd, was tijdens de 25e dynastie van de 'zwarte farao's' uit Nubië.

Kristallen hanger met hoofd van Hathor, 743-712 v. Chr, Harvard University-Boston, Museum of Fine Arts Expedition, C Museum of Fine Arts Boston

De indrukwekkende schatten uit de periode van 2400 v. Chr. tot 350 na Chr. vertellen het verhaal van de haat-liefde verhouding tussen het oude Egypte en de Nubische koninkrijken. In de tentoonstelling staat de periode centraal tussen 750 en 664 v. Chr. waarin de Nubiërs Egypte veroverden en de Zwarte Farao’s het Egyptische Rijk regeerden. De Zwarte Farao’s zorgden in deze periode voor culturele vernieuwing. Absolute topstukken in de expositie zijn de vondsten uit de piramide van koning Taharqa en de gouden juwelen uit andere Nubische piramiden, waaronder die van meerdere Nubische koninginnen.

Shabties van koning Taharqa, 690-664 v. Chr, Harvard University-Boston,Museum of Fine Arts Expedition, foto auteur

Nubië was in de Oudheid hét handelscentrum tussen Egypte, Centraal-Afrika en de gebieden rond de Rode Zee. De Nubiërs produceerden een van ’s werelds meest verfijnde vormen van aardewerk en hadden een eigen schrift dat tot op de dag van vandaag nog niet wordt begrepen. Nubië heeft een belangrijke stempel gedrukt op de geschiedenis van de regio. De objecten van de tentoonstelling komen uit de collectie van het Museum of Fine Arts in Boston. Ze zijn opgegraven tussen 1907 en 1928 tijdens archeologische expedities onder leiding van de Amerikaanse archeoloog George Reisner. Hiermee heeft Reisner het museum de grootste collectie Nubische vondsten buiten Soedan bezorgd, hoewel de egyptoloog Reisner Nubië nog vooral als een randgebied van Egypte beschouwde.

Overzicht zaal, foto auteur

Een ervaren egyptoloog zal de opvatting van het Drents Museum – de Nubische cultuur heeft een sterk ontwikkelde eigen identiteit met invloeden van het oude Egypte – ongetwijfeld kunnen onderschrijven. Maar de vraag 'Wat op deze tentoonstelling is nu écht Nubisch?' is voor de geïnteresseerde leek nauwelijks te beantwoorden. Ja, de reconstructie van het bed waar de Nubiërs lang hun doden op legden. Maar dat de Nubische elites zeer beïnvloed werden door de Egyptische cultuur is evident. De graven van hooggeplaatste Nubiërs lijken ware verzamelplaatsen van made-in-Egypt objecten – gekocht, gekregen of geroofd. De machtige Nubische heersers van ná het Nieuwe Egyptische Rijk waren zo geïnspireerd door de grandeur van het oude Egyptische Rijk dat zij zich Egyptischer opstelden dan de Egyptenaren zelf.

Gebonden ram die klaar is om te worden geofferd, ca 700 v. Chr, foto auteur

Voor het esthetisch genot maakt dat natuurlijk niets uit. Het is een ongelooflijke ervaring om te kijken naar de ongelooflijk mooie, vaak puntgave, door mensenhanden gemaakte objecten van meer dan 2,5 duizend jaar geleden. En die liggen hier, nu, in Assen.

Mohammedani Ibrahim Ibrahim, Gebel Barkal pyramid 3 Harvard University Boston Museum of Fine Arts Expedition, Photographs © Museum of Fine Arts Boston

Als bonus is er in een aangrenzend zaaltje de diashow van foto's gemaakt tijdens de expedities van Reisner. Ze zijn gemaakt door zijn (Egyptische) fotografen. Dat ze Egyptisch waren, kun je zien, stel ik mij zo voor, omdat de focus ligt op de landschappen, de activiteiten van de locale crew en de gevonden objecten, en niet op een paar witte mannen die af en toe ook in een foto opduiken.  Ze zijn ook te vinden in het prachtige fotoboek Unearthing Ancient Nubia van Lawrence Berman.

'Nubië - Land van de Zwarte Farao’s' is tot en met 5 mei 2019 te zien in het Drents Museum in Assen.
Adres: Drents Museum, Brink 1, 9401 HS Assen
Website: https://drentsmuseum.nl/nl/tentoonstellingen/nubi%C3%AB