Francisco de Zurbarán, Het Lam Gods, 1635-1640, Museo Nacional del Prado
*Van de 60 schilderijen op de expositie ‘Rembrandt-Velázquez. Nederlandse & Spaanse meesters’ in het Rijksmuseum komen 14 bruiklenen uit het Prado, waaronder zes schilderijen van Velázquez. Onder de bruiklenen uit meer dan 20 andere musea en particuliere collecties wereldwijd is Rembrandts ‘Zelfportret met baret en gouden ketting’ uit de Gemäldegalerie Alte Meister in Kassel. Op het ultieme meesterschap van publiekstrekkers Velázquez en Rembrandt valt in dit gezelschap tijdgenoten-kunstenaars niets af te dingen, hen rustig bekijken is er helaas niet bij. Het nadeel van die drukte heeft wel weer een voordeel: snel weg, op zoek naar ander moois op de expositie. Een verrassing: een aantal werken van Francisco de Zurbarán, in Nederland tot nu toe vooral een grote onbekende.
Pieter Jansz Saenredam, interieur van de Sint-Odulphuskerk in Assendelft, 1649, Amsterdam, Rijksmuseum, bruikleen van de gemeente Amsterdam (legaat A. van der Hoop)
De samenstellers (Gregor J.M. Weber, hoofd beeldende kunst van het Rijksmuseum en Cèlia Querol Torelló, assistent-conservator van het Prado) zochten paarsgewijze combinaties van Nederlandse en Spaanse werken om in visuele dialogen overeenkomsten over thema’s als geloof, rijkdom, macht en liefde te laten zien. Verschillen tussen de tegenstanders uit de Tachtigjarige Oorlog openbaren zich dan vanzelfsprekend ook. Het ‘Lam Gods’ (1635-1640) van Francisco de Zurbarán wordt bijvoorbeeld getoond met ‘Het interieur van de Sint-Odulphuskerk in Assendelft’ (1649) van Pieter Jansz Saenredam. Thema van deze – sterke - combinatie: de weergave van serene religieuze gevoelens in een intieme verstilde setting. Het Lam Gods is in het katholicisme een symbool van het lijden van Christus, in een sobere gereformeerde kerk in de zeventiende eeuw telt alleen de stem van de spreker op de kansel.
Francisco de Zurbarán, De heilige Serapion, 1628, Hartford (CT), Wadswortg Atheneum Museum of Art. The Ell Gallup Sumner and Mary Catlin Sumner Collection Fund, detail, eigen foto
De Zurburán was een virtuoos in de weergave van gedrapeerd stof, speciaal van witte. Zijn verbeelding van ‘De heilige Serapion’ uit 1628, waarop deze in volledige overgave in dienst van het geloof zijn de laatste adem uitblaast vormt een meesterlijk duo met ‘De bedreigde zwaan’ van Jan Asselijn (ca. 1650). De zwaan verdedigt zijn nest met wijd geopende vleugels met zijn leven. Het werk zou uitgroeien tot symbool voor de overgave waarmee de vermoorde raadspensionaris Johan de Witt in 1672 zijn leven verdedigde. De Zurbarán beheerste ook de kunst van het super realistische stilleven: The National Gallery leende zijn ‘Beker water met roos’ uit 1630 uit, het hangt op de expositie volmaakt gekozen naast het beeldschone ‘Stilleven met asperges’ uit 1697 van Adriaen Coorte. Elders op de expositie komen we nog een imponerende religieuze hoogwaardigheidsbekleder van De Zurbarán tegen. Spaanse katholieken en Hollandse protestanten: díe kloof bleef onoverbrugbaar, in museale sferen maakt dat alles gelukkig niets uit.
Jan Asselijn, De bedreigde zwaan, ca. 1650, Rijksmuseum
Wie de expositie wil bezoeken, moet eerst een timeslot kiezen. De suppoost bij de ingang is streng: wat eerder of later komen is niet mogelijk.
De expositie ‘Rembrandt-Velázquez. Nederlandse & Spaanse meesters’ in het Rijksmuseum duurt tot en met 19 januari. Voor meer informatie, onder meer over het timeslot: http://www.rijksmuseum.nl
