Suze Roberston, Portret van Siska, ca.1910-1915, olieverf op paneel, Singer Laren, schenking Groeneveld-Woerlee
Met haar stoere vrouwenportretten, stadsgezichten en krachtige penseelstreek wordt Suze Robertson (1855-1922) ook wel de vrouwelijke Van Gogh genoemd. Maar zij was geheel van zichzelf, een van de eerste vrouwelijke professionele schilders, getalenteerd, ambitieus en eigenzinnig. Tijdens haar leven genoot ze grote faam, daarna raakte ze, zoals veel vrouwelijke kunstenaars, in de vergetelheid. In Museum Panorama Mesdag in Den Haag hangt een indrukwekkende expositie.
Door Lucie Th. Vermij
Museum Panorama Mesdag heeft de honderdste sterfdag van Suze Robertson aangegrepen voor een overzicht van ruim 75 schilderijen en tekeningen. Het Haagse schildersechtpaar Hendrik-Willem Mesdag en Sientje Mesdag-van Houten, aan wie dit museum vooral is gewijd, namen Robertson aan het begin van haar loopbaan onder hun hoede en kochten werk van haar.
Suze Robertson werd geboren als dochter van een Haagse houthandelaar. Haar moeder overleed toen ze twee jaar was, ze groeide op bij een kinderloze oom en tante. Die stuurden haar naar een kostschool te Wassenaar, waar haar tekentalent ontdekt werd. Na de middelbare school volgde ze kunstopleidingen aan de academies van beeldende kunsten in Den Haag, Rotterdam en Amsterdam en aan de Polytechnische School in Delft. Haar carrière begon als tekenlerares, maar in 1883 besloot ze zich volledig aan het schilderen te gaan wijden. Ze vestigde zich in Den Haag en werd lid van onder meer de Haagse kunstenaarsvereniging Pulchri en Arti et Amicitiae in Amsterdam. Daar vocht ze als een leeuw(in) voor een gelijkwaardige positie van vrouwen. Tijdens haar academie-tijd had ze al met succes toegang weten te krijgen tot tekenlessen in de ‘naaktklasse’, voor vrouwen tot dan verboden terrein.
Suze Robertson, Het bleekveld, circa 1895-1898, aquarel, particuliere collectie
Robertson maakte geen geromantiseerde taferelen, zoals gebruikelijk in kringen van de Haagse School. Ze zocht haar onderwerpen in het dagelijkse leven van vrouwen uit de boeren- en arbeidersstand. De tentoonstelling laat hardwerkende vrouwen zien, die takken dragen, aardappelen schillen, de was bleken, of in donkere huiskamers werken achter het spinnenwiel. Prachtig is het portret van een lezende vrouw – het kindermeisje van haar dochter – dat door het gebruik van bladgoud bijna een icoon lijkt. Latere werken, zoals de huizen in Noordwijk en de Vispoort te Harderwijk zijn prachtige oefeningen in vlakverdeling.
Robertson valt op door een heel eigen stijl en werkwijze. Ze zette haar onderwerpen neer in grote vlakken waarvan de contouren gemarkeerd worden met zwarte lijnen, met krachtige penseelstreken, in sobere grondkleuren en los in de ruimte staand. Meer dan bij haar collega-schilders van de Haagse School sloot haar werk aan bij tijdgenoten Vincent van Gogh en George Henrik Breitner - al tijdens haar leven werd ze beschouwd als hun evenknie. Voor het publiek was haar werk veelal te somber, maar de kunstkritiek in haar tijd vond het een openbaring. Charley Toorop noemde haar de belangrijkste kunstenares uit de 19e eeuw en kunstcriticus August Allebé schreef: ‘De schilderijen van Suze Robertson doen aan als geschilderd door een vrouw op een barricade, werkelijk emotioneel door dapperheid.’
Suze Robertson, Vischpoort van Harderwijk, circa 1908-1909, olieverf op doek, Mark Smit Kunsthandel, Ommen
Zoals zoveel vrouwelijke kunstenaars overkomen is, kennen nog maar weinig mensen haar naam. Toch wordt en werd Suze Robertson gerekend tot de grote kunstenaars van haar tijd. Haar expressieve manier van schilderen en tekenen, gedurfde materiaalkeuze en opvallende kleurgebruik was spraakmakend en vernieuwend. Ze was een van de eerste vrouwelijke beroepskunstenaars in Nederland en zowel in haar kunstopvatting als haar manier van leven verzette ze zich tegen de opvattingen over wat vrouwelijk werd geacht. Zelfbewust en onverstoorbaar bouwde ze in zo’n veertig jaar aan een oeuvre dat altijd onmiskenbaar als van háár hand herkenbaar is.
Haar onderwerpen zijn prozaïsch: de eenvoudige harde arbeid van boerinnen en spinsters, stillevens en dorpsgezichten. Ze schilderde vooral in Rotterdam, Den Haag, Amsterdam, in het Gooi, in Brabant en in diverse kustplaatsen. Haar techniek is opvallend door haar krachtige verftoets en de geringe diepte in de vlakverdeling. Als ze werkende arbeidersvrouwen schildert, doet de sfeer denken aan de aardappeleters van Van Gogh, maar dan de vrouwelijke variant. In 1892 trouwde ze met Richard Bisschop, schilder van kerkinterieurs en in 1894 werd hun dochter Sara Bisschop geboren, die ook kunstenaar is geworden. Van 1895 tot 1898 woonden ze in Etten-Leur in Brabant. Toen ze pas getrouwd was en een dochtertje kreeg, rond haar veertigste, schilderde ze meer binnen, zo zette ze hun huishoudster neer als een soort Madonna. Toen Sara groter werd, plaatste ze haar bij een pleeggezin zodat ze zich helemaal aan haar werk kon wijden.
Suze Robertson, Kerk te Katwijk, ca 1908-1912, olieverf op doek, collectie Centraal Museum Utrecht, aankoop 1943
's Zomers ging ze vaak naar het Gooi waar ze vrouwen bij het weven of spinnen schetste of schilderde. Ook het leven van vissersvrouwen sprak haar aan. In Katwijk en Noordwijk portretteert ze de buurtjes, straatjes met witte huizen waarvan er veel op de tentoonstelling hangen. Ze reisde meermalen naar Harderwijk waar ze de Vispoort schilderde. Het ging haar steeds meer om vlakverdeling en verfgebruik, ze werd expressionistisch avant la lettre. Het is indrukwekkend werk. De vele witte huisjes en visserspoorten zijn prachtig. Haar manier van werken sluit aan bij Duitse expressionistische schilders, die ze zelf echter niet kende.
Haar werk is meermalen bekroond. In 1900 won zij een gouden medaille op de Internationale Tentoonstelling voor Vrouwenarbeid te Londen en een bronzen medaille op de Internationale Tentoonstelling te Parijs. Haar meest productieve periode waren de jaren tussen 1903 en 1914. Tijdens de laatste zeven jaren van haar leven werkte ze regelmatig samen met haar dochter, met wie zij ook gezamenlijk tentoonstelde.
Suze Robertson, Pietje - Lezend meisje, circa 1898, olieverf op paneel, particuliere collectie
Het is een belevenis kennis te maken met Robertsons expressieve eigenzinnige manier van schilderen en tekenen en te realiseren hoe groot haar inbreng in de kunstwereld aan het begin van de 20ste eeuw was. Haar zoektocht kondigde het einde aan van het impressionisme van de Haagse School en stond aan de wieg van het expressionisme in Nederland.
De tentoonstelling ‘Suze Robertson. Toegewijd. Eigenzinnig. Modern’ is te zien tot 5 maart 2023 bij Museum Panorama Mesdag, adres: Zeestraat 65, 2518 AA Den Haag.
https://panorama-mesdag.nl/zien-en-doen/tentoonstellingen/suze-robertson/
Monografie:
Kees Van der Geer, Suzanne Veldink, Annemiek van Stokkom & Laura Kolkena,
Suze Robertson. Toegewijd Eigenzinnig Modern, Uitgever: Scriptum Art Books, Den Haag, 2022, ISBN 978 946319 255 2 € 29,95
Podcast ‘Beter bestreden dan genegeerd’ door Renate van der Zee.
https://app.springcast.fm/podcast/beter-bestreden-dan-genegeerd-de-kunst-van-suze-robertson
