Antoine Watteau, Studieblad met drie vrouwenhoofden en een linkerhand, ca. 1718, Rood, zwart en wit krijt in grijze, bruine en rode waterverf, Teylers Museum, Haarlem
*De laatste tentoonstelling over Antoine Watteau (1684-1721) in Nederland dateerde alweer uit 1935, de laatste grote internationale expositie over de Franse kunstenaar was in 1984 in Washington, Parijs en Berlijn. Het Teylers Museum in Haarlem en het Städel Museum Frankfurt pakken de draad nu weer op met een expositie die – aangevuld met schilderijen - focust op zijn uitzonderlijke tekentalent. Uitgangspunt voor de presentatie van - in totaal - zeventig werken waren de elkaar aanvullende tekeningen uit de eigen collecties. Onmiskenbaar ‘Watteau’ voor wie ze eenmaal heeft gezien door zijn meesterlijke gebruik van rood krijt, later subtiel virtuoos gecombineerd met zwart en wit.
De kunstenaar werd onder tijdgenoten al gauw beroemd als uitvinder van het genre van de ‘fêtes galantes’ (‘galante feesten’), luchtige werken vol dansende, musicerende, flirtende, elegante jonge mensen. Nieuw: Watteau mengde de schilderkunstige tradities van de Nederlandse zeventiende-eeuwse buitenpartij en Venetiaanse pastorales uit de zestiende eeuw met contemporain theater. De kunstenaar was een grote liefhebber van de commedia dell’ arte, improvisatietheater met vaste types als Harlekijn en Pierrot. Hoogtepunt in het genre waren zijn verbeeldingen van ‘De inscheping voor Cythera’, geliefden die zich verzamelen voor vertrek naar dit ‘liefdeseiland’ uit de klassieke mythologie. Op de tentoonstelling is zijn eerste versie uit circa 1709-1712 uit de collectie van het Städel Museum, een grotere versie uit 1717 werd zijn toelatingsstuk voor de Koninklijke Academie in Parijs.
Antoine Watteau, Inscheping voor Cythera, 1709-1712, doek, Städel Museum, Frankfurt am Main
Martin Sonnabend, hoofd van de Graphische Sammlung van het Städel Museum voor kunst tot 1700, schetst in de fraaie catalogus het Parijs waarin de kunst van Watteau kon gedijen: ‘In reactie op de verlammende praal en lijzige vroomheid van de ouder wordende Lodewijk XIV kwam een cultuur van lichtvoetig vermaak tot bloei, waaraan mensen uit alle geledingen van de samenleving deelnamen. Regelmatig waren er in en rond de stad voorstellingen op jaarmarkten, buiten de officiële, gepriviligeerde instituten als de Opéra en de Comédie Française. De tragedies van Corneille en Racine uit de Grand Siècle raakten uit de gratie; het publiek gaf de voorkeur aan lichtvoetige komedies met muziek en dans, vaak ook met een satirische inslag.’
Antoine Watteau, Zittende Pars, 1715, rood en zwart krijt, Teylers Museum, Haarlem
Watteau – afkomstig uit Valenciennes – ging in Parijs samenwerken met Claude Gillot, succesvol ontwerper van decoraties en kostuums voor de Opéra en mogelijk ook andere theaters. Ergens na 1708 stapte hij over naar de werkplaats van Claude Audran, ‘peintre ordinaire des bâtiments du Roi’, schilder van de bouwwerken van de koning. Met zijn vrolijke, fantasierijke arabesken heeft Audran volgens Sonnabend een belangrijke stempel gedrukt op de ornamentkunst van de vroege achttiende eeuw. Watteau’s artistieke ontwikkeling kreeg zo nieuwe mogelijkheden: op weg naar zelfstandig kunstenaarschap kwam hij voor het eerst in aanraking met de wereld van de grote kunst en klanten met een exquise smaak.
De Watteau-expositie in het Teylers Museum (Spaarne, Haarlem) duurt tot en met 14 mei. De catalogus (Uitgeverij Thoth) kost 29,90 euro. Voor meer informatie: http://www.teylersmuseum.nl en http://www.thoth.nl
Antoine Watteau, Jachtpartij. Jager en jageres met vier honden in een landschap, ca. 1713, rood krijt, Städel Museum, Frankfurt am Main
