De zieke Willem II een paar dagen voor zijn dood op een schilderij van Nicaise de Keyser uit 1849. Eigen foto
* Tussen de schitterende kunstschatten van koning Willem II op de expositie ‘Willem II – Kunstkoning’ in het Dordrechts Museum, is het schilderij van Nicaise de Keyser uit 1849 een uitzondering waarop pracht en praal ver weg zijn. De koning is op dit portret in Tilburg en heeft nog maar enkele dagen te leven. Dat het verre van goed met hem gaat, is zeer zichtbaar, maar intussen is hij nog wel bezig met het afhandelen van een ‘beschikking van menschlievendheid’ voor een behoeftige onderdaan. Op tafel liggen ook stukken die betrekking hebben op de landsverdediging.
Toen de koning op 13 maart 1849 afreisde naar het zuiden om het werk aan zijn nieuwe paleis in Tilburg te inspecteren, voelde hij zich – schrijft Jeroen van Zanten in zijn monumentale biografie uit 2013 - moe en uitgeblust. Onderweg kreeg hij – niet voor het eerst – ernstige last van hartkloppingen en benauwdheid. In Tilburg trachtten twee artsen de naar adem snakkende vorst tevergeefs te helpen met een aderlating en een voetbad en ook zijn gealarmeerde lijfarts Everard kon niets uitrichten. Van Zanten over de afloop op 17 maart: ‘Iets voor drie uur ’s nachts sprong Willem op, greep de armen van zijn lijfarts en zakte neer in een stoel naast zijn bed. De koning was dood. Een gejaagd leven voorbij.’
Het ontroerend ‘echte’ portret van De Keyser, die Willem II al meerdere keren had geschilderd en hem dus goed kende, werd in december 1849 tentoongesteld in Den Haag, de opbrengst van de expositie ging naar de armen.
Zijn dochter Sophie schreef op 29 november 1849 aan tsaar Nicolaas – haar oom - dat haar vader elke dag de ronde maakte langs zijn geliefde verzameling ‘om zijn gedachten tot rust te laten komen bij de sporen van zijn verleden’. Met daarin meesterwerken van grote kunstenaars als Rembrandt, Rubens, Dürer, Leonardo da Vinci, Velázquez, Titiaan en Murillo en tijdgenoten als Barend Cornelis Koekkoek, J.C. Schotel en Wijnand Nuijen, op deze expositie stijlvol aangevuld met juwelen, meubels, siervazen, zilver en andere objecten waarmee Willem II en zijn Russische echtgenote Anna Paulowna zich omringden.
Van Zanten, dit keer in de catalogus: ‘Willem leefde deels in het verleden. Zijn koningsidylle, het neogotische Gesammtkunstwerk dat hij aan het Noordeinde en op de Kneuterdijk optrok, was een constructie van herinneringen. Het vormde een venster op een verloren en door hem achteraf geïdealiseerde tijd: die van zijn jeugd in Pruisen, Engeland, Portugal en Spanje. Temidden van deze herinneringen kon hij ontsnappen aan het koningschap.’
Op een schilderij van Jean-Baptist van der Hulst uit 1848 zit de koning-verzamelaar (1792-1849) nog in volle glorie voor zijn kunstgalerij in de Gotische Zaal van Paleis Kneuterdijk. Op 12 augustus 1850 werd ook daar de – eerste – veiling van zijn kunstschatten gehouden, noodzakelijk omdat hij kort voor zijn dood één miljoen gulden van zijn zwager tsaar Nicolaas had geleend.
Een deel van deze uitzonderlijke verzameling is nu voor het eerst weer in Nederland bijeen, waaronder Rembrandts ‘Man in oosters kostuum’ uit The Metropolitan Museum of Art in New York. Vanwege de gecompliceerde organisatie zeker eenmalig, dat alleen al maakt deze expositie over de meest kunstlievende voorvader van koning Willem-Alexander een unieke gebeurtenis.
De expositie ‘Willem II – Kunstkoning’ in het Dordrechts Museum duurt tot en met 15 juni. Voor meer informatie: www.WII-kunstkoning.nl en www.dordrechtsmuseum.nl.
Jean-Baptist Van der Hulst, Koning Willem II voor zijn kunstgalerij in Paleis Kneuterdijk. 1848, Koninklijke Verzamelingen
De Ierse halfbloed Wexy, het paard waarop Willem II gewond raakte tijdens de Slag bij Waterloo, is ook op de expositie in Dordrecht aanwezig.
