Antropologiestudente uit Marken, foto David Vroom, Things that Matter, Tropenmuseum
Door Lucie TH. Vermij
*'Things That Matter' is de nieuwe semi-permanente tentoonstelling in het Tropenmuseum over 'belangrijke dingen en het belang van dingen': voorwerpen van grote persoonlijke betekenis die nauw verbonden zijn met maatschappelijke onderwerpen als migratie en afkomst. Dat raakt onmiddellijk aan ons eigen leven. Worden we niet allemaal met niets geboren, gaan op onszelf wonen met de eerste échte eigen spullen in een kamer of appartementje, daarna in een huis vol. Op enig moment is het leven bijna op en kan je - als je geluk hebt - verzorgd worden in een kamer met plek voor nog maar een handvol eigen spullen. De dingen die ertoe doen.
Ik was een paar jaar niet in het Tropenmuseum. Als je nu binnentreedt is alles anders. Het is er vooral leger, opener en lichter. Het fantastische gebouw straalt je tegemoet. Onmiddellijk voel je aan alles dat alles is op zijn kop is gegooid en bevraagd: de collectie, de bijschriften, de opstelling, want wat moet onze hedendaagse samenleving met zo'n instituut uit ons koloniale verleden met kunstschatten die deels allicht ook geroofd zijn?
Even het geheugen opfrissen. Toen toenmalig minister van Cultuur Halbe Zijlstra (VVD) in 2011 maar liefst 20% (200 miljoen euro) op de cultuurbegroting moest bezuinigen en er dientengevolge allerlei theatergezelschappen en orkesten het loodje legden, liep ook het Tropenmuseum groot gevaar. Het kon alleen voortbestaan als het met het Rijksmuseum van Volkenkunde (Leiden) en Afrika Museum (Berg & Dal) zou fuseren tot één Nationaal Museum voor Wereldculturen, goed voor ruim 350.000 gezamenlijke bezoekers per jaar. Dankzij Zijlstra's opvolger Jet Bussemaker (PvdA) kwam er weer wat budget terug bij het Tropenmuseum.
Portret Egyptische zangeres Umm Kulthum, Things that Matter, foto Tropenmuseum
De ambitie van dit nieuwe Nationaal Museum voor Wereldculturen is een soort Tate Gallery voor volkenkunde te worden. Leiden zal vooral de iconen van het werelderfgoed laten zien (zoals Boeddha, terracottakrijgers uit China, een totempaal van indianen), het Afrika Museum vooral – traditionele én hedendaagse - kunst uit Afrika en de Afrikaanse diaspora. In Amsterdam richt het Tropenmuseum zich op hedendaagse wereldcultuur.
'Things That Matter' (alweer enige maanden open) is de nieuwe – semipermanente – expositie van objecten uit de collectie. Het idee is dat de objecten meer tot leven komen als je ze verbindt aan persoonlijke verhalen. Ze noemen het zelf een mijlpaal in het vernieuwingsproces van het museum: de geografische indeling is verlegd naar thema’s die mensen wereldwijd verbinden.
Migratie is de rode draad. Mensen hebben hun land van oorsprong (moeten) verlaten, vanwege geweld, armoede, weersomstandigheden. Soms hebben ze maar één koffertje mee. Wat nemen ze mee? Wat is betekenisvol? Zo'n rigoureuze keus moeten maken is beklemmend ingrijpend. Zij dreigen in hun nieuwe land in een totaal andere cultuur onder te sneeuwen. Wat is nog hun houvast?
De tentoonstelling is opgebouwd rond tien vragen. Bij iedere vraag heeft fotograaf David Vroom iemand gefotografeerd met een bijzondere band met een object. Zo draagt de Syrische asielzoeker Mostafa altijd zijn huissleutels uit Aleppo bij zich, als tastbare herinnering aan zijn thuis. Bij de vraag ‘Wat wil jij zeggen met je kleding?’ zien we een antropologiestudente in Marker klederdracht. Voor haar is het belangrijk dat de kleding uit haar geboortedorp niet verdwijnt. Bij de vraag 'Wanneer voel jij je thuis?' zien we tientallen Mexicaanse mannen in het zuiden van de USA met hun eigen nationale balspel en bijbehorende parafernalia. Bij 'Wat geloof jij allemaal?' zien we religieuze objecten uit allerlei culturen. Bijvoorbeeld voorwerpen die door joden gebruikt worden maar islamitisch geïnspireerd zijn. Of beelden uit Zuid-Amerika en Oceanië die christelijke elementen vermengen met inheemse gebruiken. Goden reizen de wereld over, mensen achterna, en leven voort onder een nieuwe naam of vorm. Bij de vraag 'Wat doet je denken aan vroeger?” is een ruimte gewijd is aan de Egyptische zangeres Umm Kulthum, hier beter bekend onder de Franse naam Oum Kalsoum, de grootste Arabische ster van de twintigste eeuw, wier muziek mensen uit de hele Arabische wereld weemoedig en hoop geeft. Het is heel uitnodigend hier rond te dwalen en je te verbinden met deze vragen en mensen.
Wat geloof je? Things that Matter, Tropenmuseum, fotoLudie Th. Vermij
Het is de moeite waard daarna ook nog even een rondje door de rest van het museum te lopen. Op de eerste etage zijn delen van de collectie te zien met prachtige objecten uit Indonesië, Nieuw Guinea en Zuid-Oost Azië. Er staat nu steeds bij dat het niet altijd duidelijk is hoe ze verkregen zijn: gekocht, of gestolen. Op de tweede etage is de verrassende tentoonstelling 'Fashion Cities Afrika' over mode in Casablanca, Johannesburg, Lagos en Nairobi. In die steden bestaan bloeiende modescenes: van streetwear tot couture en van experimenteel tot meer ingetogen. En er is de tentoonstelling 'Bitter Chocolate Stories' met verhalen over cacaoplantages in Ghana en Ivoorkust, waar meer dan 2 miljoen kindarbeiders werken. Tienduizenden kinderen zijn slachtoffer van gedwongen arbeid en mensenhandel voor de productie van cacao. Deze tentoonstelling laat je kennismaken met 15 van die kinderen. Er zijn klassen die rondgeleid worden, opdrachten krijgen en discussies aangaan over wat zij zien.
Het is goed er weer te zijn. Het Tropenmuseum is getransformeerd in een opener geëngageerd museum. Alleen het oude museumwinkeltje met mooie exotische waar als sieraden en textiel uit de hele wereld mis ik enorm.
Things that Matter, Hal Tropenmuseum, foto Tropenmuseum
'Things That Matter' in het Tropenmuseum (Linnaeusstraat 2, Amsterdam) is te zien tot 23 december 2023. Voor meer informatie: http://www.tropenmuseum.nl/
