Jheronimus Bosch, Aanbidding der koningen, ca. 1470-1480, olieverf op eiken, 71 x 56,5 cm, New York, The Metropolitan Museum of Art, John Stuart Kennedy Fund, 1913
Op de expositie 'Uit de stal van Bosch, Jheronimus Bosch en de Aanbidding der Koningen' in het Noordbrabants Museum ontvouwt zich bij binnenkomst een tafereel van wonderbaarlijke intensiteit. Op het vroegst bekende schilderij van Jheronimus Bosch 'De aanbidding der koningen' uit ca. 1470 - 1480 worden Maria met kind in een theatrale setting omringd door de koe in de stal, een knielende Jozef en de rijk uitgedoste Drie Koningen die kostbare geschenken komen aanbieden. In de verte schilderde Bosch een idyllisch landschap waarin boeren aan de arbeid zijn, op de voorgrond verlevendigde hij de scène met een elegante witte hond, aan de zijkant verwarmen nieuwsgierige toeschouwers zich aan een vuurtje.
Virtuoos fraai uitgelicht is het schilderij - een bruikleen uit The Metropolitan Museum of Art - de introductie op het thema van het studieuze vervolg op de blockbuster 'Jheronimus Bosch - Visioenen van de genie' die het Noordbrabants Museum in 2016 in huis had. Het Bosch Research and Conservation Project II vergeleek de vroegst bekende 'Aanbidding' met zijn 'Aanbidding der koningen' uit het Prado in Madrid, een drieluik dat tussen ca 1490 en 1500 wordt gedateerd. Dat is het meest gekopieerde schilderij van de kunstenaar, er zijn meer dan dertig kopieën van het - veel levendiger tafereel dan de vroegste versie - bekend. Uitkomst van het wetenschappelijke speurwerk door het BRCP II (Jos Koldeweij, Matthijs Ilsink en Ron Spronk) is dat de drie vroegste varianten mogelijk al in de werkplaats van Bosch zelf zijn ontstaan. Twee daarvan zijn al even fraai uitgelicht, ook op de tentoonstelling: The National Trust gaf de versies uit Petworth House en Upton House in bruikleen.
Wat zou het mooi zijn geweest als het Prado zijn 'Aanbidding' ook had uitgeleend....Die is nu alleen - gelukkig wel mooi groot - geprojecteerd op een wand, pleister op de wonde is verder de fraai geïllustreerde catalogus met heldere uiteenzetting over de ontrafeling van de stilistische ontwikkeling van deze cruciale scène uit het kerstverhaal. Interessante observatie over de vroege versie: Jheronimus Bosch (ca. 1450 - 1516) heeft voor de weergave van de geschenken van de koningen waarschijnlijk inspiratie geput uit religieuze objecten die hij zag gebruiken tijdens de vele processies in het Den Bosch van zijn tijd.
De expositie 'Uit de stal van Bosch. Jheronimus Bosch en de Aanbidding der Koningen' in het Noordbrabants Museum duurt tot en met 10 maart. Voor meer informatie: http://www.hnbm.nl.
Tot en met 7 april onder meer ook te zien: 'Jan Sluijters. De wilde jaren', hier zonder beeldmateriaal aangekondigd omdat er geen rechtenvrij beeldmateriaal beschikbaar was.
