Madeleine Kemeny-Szemere, Vrouw en vogel, 1946, grafiet en olieverf op karton, bruikleen Collectie Karel van Stuijvenberg Caracas, foto Cobra Museum
*Vraag een Cobra-liefhebber naar zijn favoriete kunstenaar en negen van de tien keer noemt hij een man: landgenoten Karel Appel, Corneille, Constant en Eugène Brands of buitenlanders als Asger Jorn en Pierre Alechinsky. Dat er ook begaafde vrouwelijke kunstenaars en fotografen in en rondom Cobra actief zijn geweest: wie weet het? Het Cobra Museum geeft bijles op de expositie ‘Nieuwe Nuances’, een kennismaking met Else Alfelt, Sonja Ferlov Mancoba, Madeleine Kemeny-Szemere, Lotti van der Gaag, Dora Tuynman, Henny Riemens en Ferdi Jansen.
De Hongaarse Madeleine Kemeny-Szemere (1906-1993) is er met intrigerende schilderijen in aardetinten van alledaagse taferelen met vrouwen en kinderen. Ze nam in 1949 deel aan de spraakmakende Cobra-expositie van directeur Willem Sandberg in het Stedelijk Museum in Amsterdam en werd door de leden als volwaardig lid beschouwd. In 1956 nam ze echter het drastische besluit met schilderen te stoppen ‘uit liefde voor haar man’. Zoltan, ook Cobra-lid. Haar uitleg paste geheel in de geest der tijd: ‘Het was noodzakelijk om als man geboren te zijn; als echtgenote kon ik niet constant concurreren met Zoltan.’ Het echtpaar was samen succesvol als mode-ontwerpers. Madeleine bleef wel tekenen en zou als weduwe ook weer gaan schilderen.
Lotti van der Gaag, Verwonderde vrouw, 1951, brons, bruikleen particuliere collectie, eigen foto
Ook Lotti van der Gaag (1923-1999) kreeg te maken met vastgeroeste opvattingen over de man-vrouw-rol maar maakte een andere keus. Ze is er met sterke beelden: fantasiewezens, geabstraheerde dieren en open abstracte constructies waarvoor ze in Parijs inspiratie vond bij Zadkine. Ze nam in 1949 geen deel aan de Cobra-expositie in het Stedelijk Museum en mengde zich ook niet in andere activiteiten. Corneille en andere 'insiders'' van de groep weigerden haar daarom als onderdeel van Cobra te zien; onder de kenners die haar als een van de belangrijke experimentelen van Cobra bleven beschouwen, was ook Sandberg.
Van der Gaag weigerde een huwelijksaanzoek van Kees van Bohemen omdat hij van haar eiste met werken te stoppen: ‘Dat vond ik onredelijk, daarom is het ook uitgegaan.’ De samenstellers van de expositie laten haar terugblikken in een - nog steeds prikkelend - citaat uit 1987: ‘Bijna alle mannen vinden het aardig als hun vrouw een beetje tekent, schildert, boetseert, maar het moet bij een lieve hobby blijven.’ Hoeveel vrouwelijke kunstenaars zouden anno nu nog met dat neerbuigende staaltje van mannelijke superioriteit te maken krijgen?
Feri, Mothers Invention, 1968, imitatiebont, schuimplastic, metaal, bruikleen Museum Het Valkhof, eigen toto
Het verzamelde werk op ‘Nieuwe Nuances’ is zo verschillend dat er vooral geen Cobra-keurmerk op moet worden geplakt. Waarom zouden we ook? Zonder een enkele gedachte aan mannen staan de vrouwen in en rond Cobra op ‘Nieuwe Nuances’ op eigen benen met werk dat bewondering afdwingt. Geniet vooral ook van de krachtige beelden van Sonja Ferlov Mancoba (1911-1984) en vrolijk stemmende hortisculpturen van Ferdi Jansen (1927-1969), voor we het weten hebben de mannen van Cobra weer verre de overhand in het museum.
De catalogus met teksten van Hilde de Bruijn en Julia Steenhuisen en afbeeldingen van alle werken verschijnt in september. De expositie duurt nog tot en met 1 december.
Sonja Ferlov Mancoba, Personage, ca. 1975, brons, foto Cobra Museum
Voor meer informatie: http://www.cobra-museum.nl
