Figuur van een Afrikaanse man, China, circa 1720, porselein, Het Scheepvaartmuseum-Amsterdam © Twycer / www.twycer.nl
*Met het nieuwe motto ‘Water verbindt werelden’ en de nieuwe presentaties ‘Republiek aan Zee’ en ‘Cartografie & Curiosa’ verfrist het Scheepvaartmuseum Amsterdam zijn imago – sleets geraakt door inmiddels voorbije perikelen – als publiekstrekker in de museale top vijf. Met ruim 50 hoogtepunten uit de eigen collectie - die omvat ruim 400.000 stukken - wordt in de stijlvol vernieuwde Hoofdgalerij groei, bloei en verval van de Republiek als grootmacht in de 17e en 18e eeuw getoond. Dit keer zonder touch screens, geluidsbandjes met stormwind en wand vullende filmbeelden van ploeterende zeelieden op zwaar deinende VOC-schepen. Fijn, weer gewoon kennis vergaren via tekstbordjes met jaartallen en desgewenst een audiotour. Saai? Integendeel: vaak enorme schilderijen van zeeslagen met rood-wit-blauw-oranje blijven spektakel bieden dat nooit verveelt. Er wacht een VOC-kanon waarmee allicht een Engels schip naar de zeebodem is geschoten en er ligt een heus Zaans tentjacht klaar waarmee welgestelde burgers vanaf 1760 een pleziertochtje maakten. Het jacht werd vanaf de wal voortgetrokken met een lange lijn die aan de top van de mast werd bevestigd.
Culverijn (kanon), Arend van der Put, Rotterdam 1618, metaal, Het Scheepvaartmuseum, Amsterdam
De contacten via water werden steeds fijnmaziger, met soms wonderlijke omwegen. Zo bestelde een welgestelde Europeaan in 1720 bij een Chinese modelleur een zwart-porseleinen beeld van een Afrikaanse figuur. Het tekstbordje wijst op de typisch Chinese stijlelementen zoals de rok met oosterse patronen en het lotusblad. De zon op zijn voorhoofd is een verwijzing naar het Afrikaanse continent, hij houdt een cornucopia vast, een hoorn des overvloeds. Nog een voorbeeld is het schilderij dat Frans Post rond 1650 van een Braziliaans landschap maakte. Hij was meegereisd met Johan Maurits van Nassau – gouverneur-generaal van Nederlands-Brazilië. Onzichtbaar bij Post: in de gloriejaren van de Republiek werden zo’n 25.000 Afrikanen overzee naar Brazilië gevoerd om als slaaf op de suikerrietplantages van de West Indische Compagnie te werken. In ‘Republiek aan Zee’ worden de zwarte bladzijden uit onze geschiedenis niet verbloemd, in de huidige museale praktijk is dat overal goede gewoonte geworden.
Kaart van Azië en een gedeelte van de Indische Oceaan, Het Scheepvaartmuseum, Amsterdam
Elders in het pand dat stadsarchitect Daniel Stalpaert in 1656 op Kattenburg bouwde als ’s Lands Zeemagazijn reizen bezoekers met behulp van verbluffend fraaie kaarten en plattegronden nu in een handomdraai van Amsterdam via het eiland Deshima naar Batavia en de rede van Recife terug naar huis. De vermetelheid waarmee zeelieden naar onbekende verten trokken om zeeën, landschappen en bebouwing in beeld te brengen dwingt nog steeds respect af. Onder de getoonde curiosa is een versierde bezoarsteen, een ‘geneeskrachtige’ steen uit de maag van een geit, gemaakt in Nederland ergens tussen 1650 en 1750. Ja, water verbindt werelden, maar niet in de laatste plaats ook als graf van de ontelbare zeelieden en koopvaarders die in de loop der eeuwen op zee het leven verloren.
Voor meer informatie over Het Scheepvaartmuseum: http://www.hetscheepvaartmuseum.nl
Bezoarsteen, een geneeskrachtige steen uit de maag van een geit, Nederland ca 1650-1750, Het Scheepvaartmuseum, Amsterdam
